Information about enrolling and voting in Tongan.
Are you ready to enrol? Click here to enrol now!
Kau ‘i he Fii Fakafofonga Falealea ‘o e 2017
Ko e ‘aho fili ‘a e Tokonaki 23 ‘o Sepitema. Ka ‘e kamata ‘a e fili ia he ‘aho Monite 11 ‘o Sepitema.
Ko ho‘o kau he fili, ‘oku mahu‘inga he koe kau ia ‘a ho‘o lau ‘i he ngaahi me‘a lalahi te ne uesia koe mo ho ngaahi kaume‘a pea mo ho fāmili foki. ‘I ho‘o kau mai, te ke fili‘i ai ‘a kinautolu pea mo e ngaahi faha‘i te nau fakafofonga‘i koe ‘i Falealea pea te nau fai tu‘utu‘uni foki he ngaahi me‘a ‘e uesia ai ‘a ho‘o mo‘ui. Fakapapau‘i ‘oku ongona ho le‘o ‘aki ha‘o lēsisita pea ko ha‘o kau he fili Falealea ‘o ta‘u ni.
Ka ‘e fiema‘u ke ke fuofua lēsisista ka ke toki fili
Ko kinautolu pe kuo nau ‘osi lēsisita ‘e lava ke nau fili ‘i he fili fakafofonga Falealea.
Kuo pau ke ke lēsisita ‘o kapau ‘oku ke:
- ta‘u 18 pē toe lahi hake
- pea ko e sitiseni koe pe kuo ke ‘osi nofo fonua ‘i Nu‘usila ni pea
- kuo ke ‘osi nofo hokohoko ‘i Nu‘usila ni ‘o ‘osi ha ta‘u kakato ‘e taha ‘i he kuohili.
Kapau na‘a ke lēsisita kimu‘a ‘i he ‘aho 23 ‘o ‘Aokosi pea ‘e meili‘i atu ‘a e ngaahi pepa mo e fakahinohino kotoa pe ke faingofua ange ai ‘a ho‘o fili ‘o kau ai mo ho‘o kaati EasyVote. Ko ho‘o kaati EasyVote ‘e toe vave mo faingofua ange ai ‘a e ho‘o fili.
‘E kei lava pe ke ke lēsisita hili ‘a e ‘aho 23 ‘o Aokosi ka ‘e ‘ikai lava ke ma‘u atu ha‘o kaati EasyVote.
‘E kei tali pe ha‘o lēsisita ‘o a‘u ki he ‘aho Falaite 22 ‘o Sepitema ‘o lava ke ke lēsisita ‘i he ngaahi fai‘anga fili kuo ‘osi faka‘atā ke fai ai ‘a e tomu‘a fili (advance voting place), ka ‘e ‘ikai tali ke fai ha lēsisita ia ‘i he ‘aho fili.
‘Oku faingofua foki ke ke lēsisita pea mo fakatonutonu ‘a ho tu‘asila ‘o kapau ‘oku fiema‘u ke fai. ‘E ma‘u atu ‘a e foomu lesisista fili mei he:
- Taulanga ope uepisaiti elections.org.nz
- Telefoni 0800 36 76 56
- Tātohi (text) ta‘etotongi ‘a ho hingoa pea mo ho tu‘asila ki he 3676
- A‘utonu atu ‘o ma‘u ia mei ha PostShop
Kapau ko e Maori koe pea ko ho‘o fuofua lēsisita eni, ‘oku lava ke ke fili pe ‘e fakahū ho hingoa ‘i he Lēsisita Fili ‘a e Kakai Maori pe ko e Lēsisita Fili Fakalukufua (General Roll).
Ko e fili ‘i he Fili Fakafofonga Falealea 2017
‘E lava ke fai ha tomu‘a fili ‘o kamata he Monite 11 Sepitema ki he Falaite 22 Sepitema ‘i ha fai‘anga fili tōmu‘a (advance voting place). ‘E lava ai pe ke ke lēsisita, vakai‘i pe ‘oku tonu ‘a ho‘o ngaahi fakamatala ‘i he lēsisita pea ke fakatonutonu ‘o kapau ‘oku hala.
‘I he ‘aho ‘o e fili – Tokonaki 23 Sepitema, ‘e ava kotoa e ngaahi fai‘anga fili mei he 9 pongipongi ki he 7 efiafi. Kuo pau ke ke ‘osi lēsisita ‘o a‘u ki he Falaite 22 Sepitema. ‘E ‘ikai ke tali ha lēsisita ‘i he ‘aho ‘o e fili – Tokonaki 23 Sepitema.
Ko e ngaahi fakahinohino ki he feitu‘u pea mo e taimi ke fai ai ‘a e fili, pea mo kinautolu te ke fili‘i, ‘e kamata ma‘u atu ia ‘i he Pulelulu 30 ‘Aokosi mei he uepisaiti elections.org.nz pe telefoni 0800 36 76 56. ‘E toe ‘oatu foki eni ‘i he meili ‘i ho‘o pepa EasyVote pack.
‘E lava ke ke fili ‘i ha fai‘anga fili pe ‘i he fonua ni ka ‘e fiema‘u ke ke toe fakafonu ha foomu makehe kapau te ke fili ‘i ha feitu‘u kehe ange mei he vāhenga fili kuo ke ‘osi lēsisita ai.
Ko e founga ‘eni hono fai ‘a ho‘o fili
Kapau ‘oku ‘i ai ha‘o kaati EasyVote, ‘alu mo ia ki he fai‘anga fili ‘o ‘oange ki he tokotaha ‘oku ne tufa atu ‘a e pepa paloti. ‘E tokoni ia ke kumi‘aki ho hingoa ‘i he lēsisita fili. Te ne ‘eke atu ke ke fakamahino ange ho hingoa pea ‘oatu leva ‘a ho‘o pepa paloti.
Kapau ‘oku ‘ikai ha‘o kaati EasyVote, ‘e fiema‘u ke ke fakahā ki he tokotaha ‘oku ne tufa atu ho‘o pepa paloti ‘a ho hingoa kakato pea mo ho tu‘asila.
‘E ‘i ai ‘a e tokotaha ‘i he fai‘anga fili te ne fakahinohino atu ‘a e me‘a ke fai pea mo e feitu‘u ke fai ai.
‘Alu mo ho‘o pepa paloti ki he feitu‘u kuo ‘osi vahe‘i makehe ke fai ai ‘a ho‘o fili.
Ko e tokotaha fili kotoa pe, ‘oku ne ma‘u ha fo‘i fili ‘e ua – ko e fili ‘o ha paati pe fa‘ahi (party vote) mo e fili vāhenga fili (electorate vote). ‘I ho‘o pepa paloti, tiki‘i ofi ki he hingoa ‘o e paati ‘oku ke fili ai pea mo e kanititeiti ‘oku ke loto ke ne fakafofonga‘i ‘a ho vāhenga.
‘E fai ‘a ho‘o fili mei he lisi ‘o e ngaahi paati politikale ‘o tatau ai pe pe ‘oku ke ‘i he Lēsisita Fili Maori pe Lēsisita Fili Fakalukufua.
Kapau ‘oku ke ‘i he Lēsisita Fili ‘a e Kakai Maori, te ke fili ha kanititeiti ‘i he vāhenga fili Maori pea kapau ‘oku ke ‘i he Lēsisita Fili Fakalukufua (General roll) pea te ke fili ha kanititeiti mei he vāhenga fili fakalukufua (General electorate).
‘Oku fakafalala ‘a e tokolahi ‘o e kau fakafofonga ‘o ha paati ‘i Falealea ‘i he fakakātoa ‘o e fili ‘i he ngaahi paati takitaha. Ko ‘ene lahi ange ‘a e fili ‘oku ma‘u ‘e ha paati pea ko e lahi ange ai pe ia ‘a honau kau fakafofonga ‘i he Falealea.
Faingata‘a ke ke a‘u ki ha fai‘anga fili?
Kapau ‘oku ke ‘i ha nofo‘anga ‘o e kau toulekeleka pe ‘i falemahaki, ‘e lava ke ‘alu atu ha taha mei he Komisoni Faifili ke fai ‘a ho‘o fili. Kapau ‘oku ‘ikai te ke lava ki ha fai‘anga fili, ‘e lava ke ma‘u atu ha tokoni kae lava ke ke fili. ‘E lava ke ma‘u atu mo ha ngaahi fakahinohino ke toe mahino ange mei he uepisaiti: elections.org.nz pe ‘i ha‘o telefoni 0800 36 76 56.
Fili mei muli
‘E kei lava pe ke ke fili kapau ‘oku ke ‘i muli. Mei he ‘aho 6 ‘o Sepitema ‘e lava ke ma‘u atu ai ho‘o pepa fili he ngaahi founga ni:
- Fakahifo ‘a ho‘o pepa fili mei he uepisaiti elections.org.nz
- Fetu‘utaki mai ke mau meili‘i atu ha‘o pepa pāloti
- Fili ‘i he taha ‘o e ngaahi ‘ōfisi ‘o e fakafofonga ‘o e pule‘anga Nu‘usila he ngaahi fonua ‘i tu‘apule‘anga. ‘E ma‘u atu mei he uepisaiti elections.org.nz ‘a e tu‘asila ‘o e ngaahi ‘ofisi ‘o e fakafofonga pule‘anga Nu‘usila ‘i he ngaahi fonua ‘i tu‘apule‘anga.
Ko e tokoni atu ke ke lava ‘o fili?
Kapau ‘oku ke fiema‘u tokoni ki hono lau atu pea ko hono tohi‘i hifo ‘a ho‘o pepa paloti, ‘oku ngofua ke tokoni‘i koe ‘e hao kaume‘a, fāmili pe ko ha ‘ofisa fai fili. ‘E lava ke mo hū fakataha mo e tokotaha ni ki he loki makehe ‘oku fai ai ‘a e fili ke ne lau atu e ngaahi fakamatala ‘i he pepa paloti. ‘E lava foki ke ne faka‘ilonga‘i ‘a ho‘o fili ‘i he pepa paloti. Ka ‘oku ‘ikai ngofua ke ne talaatu pe ko ha ‘oku totonu ke ke fili ai.
Ko e kakai fili ‘oku nau kui, meimei kui pe ‘oku nau faingata‘a‘ia fakasino ‘o ‘ikai lava ai ke nau tohi hifo ‘i he pepa paloti ‘ia kinautolu pe, ‘e lava ke fai ‘enau fili ‘i ha‘a nau telefoni ‘o talangutu ‘e nau fili.
Ko e ngaahi fakahinohino ke tānaki atu tobe
‘E lava ke toe tānaki atu ha ngaahi fakahinohino fekau‘aki mo e lēsisita pea mo e fili:
- A‘utonu ki he uepisaiti pe taulanga ope elections.org.nz
- Telefoni 0800 36 76 56
- Vakai‘i ‘emau facebook.com/ivoteNZ
Kapau ‘oku ‘ilo ha ni‘ihi ‘e ‘aonga ki ai ‘a e ngaahi fakamatala ni, kātaki ‘o fakahoko atu ke ne ‘ilo.
Ko e ngaahi fakahinohino fekau‘aki mo e lēsisita pea mo e fili ‘oku lava ke ma‘u atu ia ‘i he lea ‘e 27 mei he uepisaiti elections.org.nz/languages.
 |
 Your guide to the 2017 General Election (PDF 523.54 KB) |
 |
Everything you need to know about enrolling to vote (PDF 1.13 MB) |
 |
Everything you need to know about the unpublished roll (PDF 1 MB) |